Powieść bardzo trudna do czytania i zrozumienia. Dużo opisów i definicji literackich, odniesień poetyckich, przyrodniczych. Listy B i J, nie wiem czy to autorki, czy tylko osoby wprowadzone do powieści, by podtrzymać narrację? Intryga kryminalna z głównym bohaterem Cyrylem – jest bardzo tajemnicza. Dopiero od strony 314 – pojawia się wyjaśnianie morderstwa na ojcu Sophii. W rezultacie temat jest aktualny, walka koncernów o eksploatację dna morza, szantaż gospodarczy, duże pieniądze i wpływy. Akcja się rwie, gdy okazuje się, że Cyryla ,,skatowali” neonaziści (Adam i jego koledzy). Dla nich zbrodniarz wojenny Hainz Reinefart był przykładem bohatera neonazisty. ,,Ręce precz od naszych bohaterów” - mówią, a swastyka jest ich symbolem zwycięstwa. W powieści porusza się też problem win SS, aby o nich nie zapomnieć pan Mayer, spisuje swoje wspomnienia i to one rozpętały wojnę młodych neonazistów z wyspy Sylt. W konsekwencji doprowadzają do śmierci pana Mayera i ciężkiego pobicia przypadkowego świadka, Cyryla. Autorki poruszają także problem przyznawania, a raczej typowania kandydatów do Nagrody Nobla, wymieniają Stalina i Hitlera, co dla mnie jest zupełną nowością-uzasadnienie tych kandydatur bardzo ironiczne.

Postać pani Frau Bellitz - plotkary i wyroczni, która wie wszystko o wszystkich, przypomina mi panią Dulską .

Powieść nie daje jednoznacznych wskazówek i odpowiedzi na pytania, ale zmusza by strze się pochopnych sądów, by pytać i podawać w wątpliwość nawet znane prawdy, zmusza czytelnika zgłębiać istotę rzeczy. Dlatego ważne pytania, które należy zadać:

-dlaczego ludzie pozwalają na nowo odradzać się demagogicznym hasłom, ideologią, które owocują zbrodniami i wojnami?

-dlaczego nie potrafimy dostrzec zła, dlaczego potrafimy poddawać się złu, a bardzo trudno podążać za dobrem?

Niech każdy czytelnik odpowie sam na te pytania, a być może wtedy doceni bardziej powieść, a może i lepiej ją zrozumie.

Maria Rubacha

DKK przy Bibliotece Publicznej w Jasieniu